1. ĐẠI CƯƠNG

1.1.Định nghĩa

Những bài thuốc sử dụng các chế phẩm kim loại, đá, bối giáp…là loại trọng trấn hay, những vị thuốc tư duỡng tinh thần..làm chủ dược, tạo thành những bài thuốc có tác dụng an thần thì gọi là các bài thuốc an thần.

1.2.Phân loại

Hoạt động về mặt ý thức, tâm thần theo lý luận y học cổ truyền là có liên quan tới hai tạng tâm và can. Khi tinh thần hưng phấn quá mức biểu hiện nóng nảy, dễ cáu giận, bất an..đa phân do tạng can bị thương tổn, thuộc về thực chứng, điều trị cần phải sử dụng phép trọng trấn an thần. Nếu thần chí không yên, biểu hiện trên lâm sàng người bệnh hay hồi hộp lo âu, hay quên, mất ngủ.. đa phần do tang tâm bị thương tổn, thuộc về hư chứng, điều trị cần phải sử dụng phép dưỡng tâm, an thần. Do vậy, các bài thuốc an thần chia thành 2 nhóm:

– Trọng trấn an thần

– Duỡng tâm an thần.

1.3.Những điểm cần chú ý khi sử dụng các bài thuốc an thần

– Nguyên nhân dẫn đến phải sử dụng các bài thuốc an thần rất nhiều, cho nên trên lâm sàng, phải cǎn cứ vào thực trạng của người bệnh mà phối hợp điều trị.

+ Nếu do nhiệt mà dẫn đến phiền táo, bất an thì phải phối ngũ với các vị thuốc thanh hoả.

+ Nếu do ứ trệ mà dẫn đến các biểu hiện hoảng loạn hay quên thì cần phải phối ngũ với các vị thuộc trục ứ.

+ Nếu do hư mà dẫn đến hay hồi hộp, đánh trống ngực, giấc ngủ không sâu hay mê sảng thì cần phải phối ngũ với các vị thuốc bổ..

– Đồng thời yếu tố tâm lý trị liệu, cũng đóng một vai trò quan trọng mà không thể bỏ qua.

2.CÁC BÀI THUỐC AN THẦN

2.1.Các bài thuốc trọng trấn an thần

Các bài thuốc trọng trấn an thần dùng để điều trị các trường hợp mà trạng thái hưng phấn của thần kinh quá mức, biểu hiện trên lâm sàng những triệu chứng kích động, vật vã..mà trong y học cổ truyền gọi là chứng kinh cuồng, điên giản. Sau đây là những bài thuốc cổ phương tiêu biểu:

BÀI 1: CHU SA AN THẦN HOÀN (CÒN GỌI LÀ AN THẦN HOÀN) (Thẩm thị tuân sinh thủ phương)

* Cấu trúc bài thuốc:

* Cách dùng: Dùng bột Chu sa làm áo viên hoàn. Mỗi ngày uống từ 4-12g. Uống trước khi ngủ. Hoặc có thể phân ra từ 1-3 1ần uống, uống với nước ấm.

* Tác dụng: Trấn tâm an thần, thanh hoả dưỡng tâm.

* Chỉ định: Tâm phiền, chính xung. Phiền táo không ngủ được, lưỡi đỏ mạch tế sác.

* Phân tích bài thuốc: Trong bài thuốc này dùng Chu sa để ninh tâm, an thần, Hoàng liên để thanh tâm, tả hoả (Quân). Xuyên quy và Sinh địa để dưỡng huyết tư âm (Thần). Cam thảo ích tâm khí điều hoà các vị thuốc (Tá, Sứ). Bài thuốc này này dùng lượng lớn các vị thuốc: Giáng hỏa an thần, phối ngũ với các vị thuốc tư âm dưỡng huyết, để điều trị chứng trạng tâm thận âm hư, tâm huyết bất túc mà tâm hỏa vuợng mạnh, dẫn đến mất ngủ.

BÀI 2: HOÀNG LIÊN A GIAO THANG (Thương hàn luận)

* Cấu trúc bài thuốc:

* Cách dùng: Sắc làm 2 lần, A giao thái móng hoà tan vào nước cuối khi sôi vừa bắc ra. Nước đầu sắc thuốc cho được rồi đập 2 lòng đỏ trứng hoà tan, sắc lại lần 2. Uống ấm. Mỗi thang chia 2 lần uống trong ngày.

* Tác dụng: Tư âm giáng hoả.

* Chỉ định: Âm hư hoả vượng. Trong tâm phiền táo mất ngủ. Chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi khô, mạch tế sác.

* Phân tích bài thuốc: Trong bài thuốc này Hoàng liên dùng để tả tâm hoả, A giao tư bổ âm huyết (Quân). Hoàng cầm trợ Hoàng liên, Bạch thược, Kê tử hoàng trợ A giao (Thần). Đối  với chứng âm hư, hoả vượng dẫn đến mất ngủ nặng điều trị bài này thường có hiệu quả tốt.

2.2.Các bài thuốc dưỡng tâm an thần

Các bài thuốc dưỡng tâm an thần, dùng để điều trị các chứng kinh quí, chính xung – người bệnh hay hồi hộp đánh trống ngực, phiền táo, mất ngủ…Những vị thuốc có tác dụng dưỡng tâm, an thần thường dùng là: Toan táo nhân, Bá tử nhân, Ngū vị tử, Viễn chí.. là những vị thuốc được coi là chủ dược của bài thuốc. Sau đây, là những bài thuốc cổ phương tiêu biểu.

BÀI 1: THIÊN VƯƠNG BỔ TÂM ĐAN (Thế y đắc hiệu phương)

* Cấu trúc bài thuốc:

* Cách dùng: Bài thuốc trên tán nhỏ, hoà với mật ong làm thành viên hoàn lớn, ngoài có lớp áo bọc bằng bột Chu sa mịn. Mỗi ngà uống 10g, chia 2 lần, uống truớc khi ngủ với nước ấm. Có thể điều chỉnh liều lượng thích hợp dùng dưới dạng thang sắc.

* Tác dụng: Tư âm, dưỡng huyết, bổ tâm, an thần.

* Chỉ định: Mất ngủ, tâm phiền, đạo hãn, mệt mỏi, mộng tinh, hay quên, mạch tế sác.

* Phân tích bài thuốc: Trong bài thuốc này, dùng Sinh địa hoàng (Thục địa), Thiên môn, Mạch môn, Huyền sâm để dưỡng tâm âm. Đan sâm, Xuyên quy để dưỡng tâm huyết. Chu sa, Bá tử nhân,Viễn trí, để dưỡng tâm an thần. Nhân sâm (Đảng sâm), Phục linh bổ tâm khí. Táo nhân, Ngũ vị tử liễm tâm âm. Cát cánh dẫn thuốc thượng hành để các vị thuốc tăng cường tác dụng ở thượng tiêu. Bài thuốc này điều trị tâm âm hư, mà hoá nhiễu động dẫn đến mất ngủ có hiệu quả nhất định.

BÀI 2: TOAN TÁO NHÂN THANG (Kim quĩ yếu lược)

* Cấu trúc bài thuốc:

* Cách dùng: Uống mỗi ngày 1 thang, trước ngủ.

* Tác dụng: Trừ hư phiền, an tâm thần

* Chỉ định: Hư phiền mất ngủ, ngủ không sâu hay nằm mê, dễ tỉnh, đầu váng, mắt hoa, họng khô. Mạch huyền tế mà sác.

* Phân tích bài thuốc: Trong bài thuốc này dùng Táo nhân để bổ can dưỡng huyết an tâm thần làm chủ dược. Trợ giúp có Xuyên khung điều dưỡng can huyết, Tri mẫu tư âm, giáng hoả, Phục linh để ninh tâm, an thần (Thần). Cam thảo tính hoà hoãn để điều hoà các vị thuốc (Tá, Sứ). Bài thuốc này điều trị có hiệu quả tốt với chứng hư phiền mất ngủ, do can huyết bất túc, huyết bất dưỡng tâm.